https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-dulame
Kûfe’de fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Aslen Habeşistanlı olan babası Benî Esed’e mensup birinin âzatlı kölesidir. Bazı kaynaklar şairin adını yanlış olarak Zeyd veya Zebd şeklinde yazmışlardır. Emevî Halifesi II. Mervân zamanında (744-750) tanınmaya başlayan Ebû Dülâme, şair olarak Abbâsî halifelerinden Seffâh (750-754) ve bilhassa kendilerine nedimlik yaptığı Mansûr (754-775) ve Mehdî (775-785) dönemlerinde şöhrete kavuşmuştur. Bazı eserlerde Hârûnürreşîd’in (786-809) saltanatının ilk yıllarına ulaştığı kaydedilmekle birlikte kaynakların çoğunda 161’de (777-78) öldüğü belirtilmektedir.
Ebû Dülâme akîdesi ve ahlâkı bozuk, hiç çekinmeden dinî emirlerle alay edebilen bir karaktere sahip olduğu için zındıklıkla itham edilmiştir. Bununla birlikte herkesin hoşlandığı zarif buluşlarıyla nükteler yapan, hoşsohbet ve tatlı dilli bir şairdi. Ebû Müslim-i Horasânî hakkındaki mersiyesiyle meşhur olan Ebû Dülâme’nin saraydaki görevi nükte ve fıkralarıyla halifeleri eğlendirmekti. Mevcut şiirleri onun müstehcen konuları da ele aldığını göstermekte ve bunları halifenin huzurunda bile tekrarlamaktan çekinmediği kaydedilmektedir. Ebü’l-Ferec el-İsfahânî’nin belirttiğine göre câize alabilmek için tatsız övgülerle dilencilik etmekten çekinmezdi. Herkesi, hatta annesini ve kendisini bile hicvettiği nakledilir.
Ebû Dülâme’nin bir divanından söz edilmekte (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 771), ancak bu eserin günümüze gelip gelmediği bilinmemektedir. Rüşdî Ali Hasan, onun çeşitli kaynaklarda dağınık halde bulunan şiirlerini toplayarak Dîvânü Ebî Dülâme el-Esedî adıyla neşretmiştir (Beyrut 1404/1985).
BİBLİYOGRAFYA
Dîvânü Ebî Dülâme el-Esedî (nşr. Rüşdî Ali Hasan), Beyrut 1404/1985, nâşirin mukaddimesi, s. 3-27.
İbn Kuteybe, eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ, II, 776-778.
Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eġānî, X, 235-273.
İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 184.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, VIII, 488-493.
Harîrî, Maḳāmât (trc. Sabri Sevsevil), İstanbul 1952, s. 554-555.
Yâkūt, Muʿcemü’l-üdebâʾ, XI, 165-168.
İbn Hallikân, Vefeyât, II, 320-327.
Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb, IV, 36-47.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, VII, 374-375.
İbn Kesîr, el-Bidâye, X, 134-135.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 771.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, IV, 185.
Muhammed Ben Cheneb, Abū Dulâma, poète bouffon de la cour des premiers califes abbasides, Alger 1922.
Ahmed Ferîd Rifâî, ʿAṣrü’l-Meʾmûn, Kahire 1346/1928, II, 300-316.
Brockelmann, GAL, I, 72-73; Suppl., I, 111.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, IV, 185.
Şevkī Dayf, Târîḫu’l-edeb, III, 295-297.
C. Zeydân, Âdâb (Dayf), II, 73-74.
Sezgin, GAS, II, 470-471.
Ömer Ferruh, Târîḫu’l-edeb, II, 84-86.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), III, 49-50.
J. Horovitz, “Ebû Dülâme”, İA, IV, 16.
a.mlf., “Abū Dulāma”, EI2 (Fr.), I, 120.
