https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-arube
222 (837) yılı civarında Harran’da doğdu. Sülemî ve Cezerî nisbeleriyle de anılır. 236’da (850-51) hadis tahsiline başladı. Cezîre, Dımaşk ve Irak gibi yerleri dolaşarak devrinin muhaddislerinden faydalandı. Kendisinden İbn Hibbân, İbn Adî, İbnü’s-Sünnî, Ebü’ş-Şeyh, Hâkim el-Kebîr, İbnü’s-Seken ve İbnü’l-Muzaffer gibi tanınmış muhaddisler rivayette bulundular.
İbn Adî, Ebû Arûbe’nin hadisleri ve muhaddisleri iyi bildiğini, Harranlılar’ın müftüsü olduğunu söylemekte, Hâkim el-Kebîr de onu gördüğü muhaddislerin en güveniliri, hâfızası en iyi olanlarından biri, hadisten başka fıkıh ve kelâmı da iyi bilen bir âlim olarak tanıtmaktadır. İbn Asâkir onun ileri derecede bir Şiî olduğunu ve Emevîler’in aleyhinde bulunduğunu söylüyorsa da Zehebî bu iddianın haksız ve isabetsiz olduğunu belirtmektedir. Ancak Zehebî’ye dayanarak Ebû Arûbe’yi Emevî taraftarı olarak gösteren F. Rosenthal’in de Zehebî’ye ait metni yanlış anladığı görülmektedir.
Ebû Arûbe el-Harrânî Zilhicce 318 (Ocak 931) tarihinde doksan altı yaşında vefat etti.
Eserleri. 1. eṭ-Ṭabaḳāt. Ashâb-ı kirâma dair olan bu eserden Münteḳā Ṭabaḳāti Ebî ʿArûbe adıyla yapılan muhtasarın ikinci cüzünden on iki varaklık bir kısım Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunmaktadır (Umumi, nr. 4553). Bazı kaynaklarda et-Târîḫ adıyla geçen kitabının bu eser olduğu sanılmaktadır.
2. el-Ems̱âlü’s-sâʾire ʿan Resûlillâh. Hadislerde geçen mesellere (emsâlü’l-hadîs) dair bir eserdir. Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî eserin adını el-Ems̱âl ve’l-evâʾil şeklinde kaydetmektedir. Yazma bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde mevcuttur (Koğuşlar, nr. 1096/21, vr. 212b-214a).
3. Ḥadîs̱ü’l-Cezeriyyîn. Baş tarafından iki varağı eksik olan bir nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de kayıtlıdır (Mecmua, nr. 110, vr. 35a-52b).
4. Ḥadîs̱. Bir nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunmaktadır (Mecmûa, nr. 94, vr. 96a-105a).
Ebû Arûbe’nin el-Evâʾil, el-Emâlî ve Cezîreli âlimlerin biyografilerine dair Târîḫu’l-Cezîre (Târîḫu’l-Cezîreteyn) adlı eserleri de kaynaklarda zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Adî, el-Kâmil, I, 147.
İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, s. 286.
Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, II, 236.
İbn Abdülhâdî, ʿUlemâʾü’l-ḥadîs̱, II, 482-483.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIV, 510-512.
a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 774-775.
Yâfiî, Mirʾâtü’l-cenân, II, 277.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 163, 280.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 279.
Îżâḥu’l-meknûn, I, 124, 214.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), II, 253.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, IV, 60.
Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 55.
Sezgin, GAS, I, 176.
F. Rosenthal, “Abū ʿArūba”, EI2 (Fr.), I, 109.
