DUMLU, Mehmet

Kütahya’da doğdu. Babası Kütahya’nın tanınmış ailelerinden Hurşidzâdeler’den Ömer Lutfi Bey, annesi Hacı Ali oğullarından Ayşe Hanım’dır. Nakşibendî meşâyihinden olan dedesi Hurşid Efendi Buhara’da yetişmiş, bir süre İstanbul’da müderrislik yaptıktan sonra Kütahya’ya yerleşmiştir. Mehmet Dumlu, on üç yaşında iken Müftü Hâfız İbrahim Rüşdü Efendi’nin yanında hâfızlık eğitimine başladı, sekiz ay gibi kısa bir sürede hıfzını tamamladı. 1949’da arkadaşlarıyla birlikte İstanbul’a giderek hocası İbrahim Efendi’nin sınıf arkadaşı olan Beyazıt Camii imamı Abdurrahman Gürses’ten kıraat okuyup icâzet aldı. Küçük yaşlarda kendini tasavvufla ilgili bir ortamın içinde buldu. Babasıyla birlikte sohbetlerine katıldığı Kādirî şeyhi Altıntaşlı Halil Efendi ilk etkilendiği kişilerdendir. On yedi-on sekiz yaşlarında Kütahya Mevlevîhânesi’nin son şeyhi Âkif Dede’ye intisap etti. Askerlik göreviyle İzmir’de bulunduğu sırada Hatuniye Camii imamı Kādirî şeyhi Sezâi Efendi’nin sohbetlerine katıldı. Askerlik dönüşü 1952’de bir süre Kütahya Bayındırlık İl Müdürlüğü’nde memurluk yaptı. 1953 yılı sonunda bu görevinden ayrılıp imamlık ve Kur’an kursu hocalığı yapmaya başladı. Şehitler Camii, Enalıca Ahmed Mescidi ve Yeşilcami’de uzun yıllar imam-hatiplik yaptıktan sonra 1976’da emekliye ayrıldı.

1953’te babasının arkadaşı olan, mahkeme başkâtipliğinden emekli Elifzâde Nûri Efendi vasıtasıyla Uşaklı Halvetî-Şâbânî şeyhi Mustafa Efendi’ye (Özyürek) intisap etti. 1965’te seyrüsülûkünü tamamlayıp hilâfet aldı. İrşad faaliyetini vefatına kadar Kütahya’da sürdürdü. 2011 yılında hastalandı. Bir süre İstanbul’da tedavi gördükten sonra Kütahya’ya götürüldü. Aynı yılın Kadir gecesi (27 Ağustos) vefat etti. Musalla Mezarlığı’nda Sun‘ullah Gaybî Türbesi arkasında babası Ömer Lutfi Bey’in kabrinin ayak ucuna defnedildi. Vefatına, “Vâh Şa‘bâniyye’nin son şeyhi göçtü bugün” (İsmail Yakıt) mısraı tarih düşürülmüştür. Mehmet Dumlu’nun tarikat silsilesi Uşaklı Mustafa Efendi, Uşaklı Ali Rızâ Efendi, Eskişehirli Sâdık Efendi, Söğüt Çaltılı İsmâil Hakkı Efendi, Söğütlü Osman Efendi, Kütahyalı Sâlih Efendi, Geredeli Halil Efendi vasıtasıyla Şâbâniyye tarikatının Çerkeşiyye kolunun pîri Çerkeşî Mustafa Efendi’ye ulaşır.

Şeyhinin vefatından sonra Kütahya’da tarihî bir konakta sohbet halkası kurarak irşad faaliyetine başlayan Mehmet Dumlu’nun çevresi çeşitli şehirlerden gelip kendisine intisap edenlerle giderek genişlemiştir. Her yıl çeşitli aralıklarla Kastamonu, Ankara, Antalya, İstanbul, İzmir, Erzurum, Eskişehir, Çorum, Konya, Malatya gibi şehirlere, bazan da yurt dışına Avusturya, Almanya, Kıbrıs, Yunanistan gibi ülkelere giderek oralardaki müntesiplerince düzenlenen konferanslara ve sohbet toplantılarına katılmıştır. Sohbetlerinde daha çok Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mes̱nevî’sinden hikâyeler anlatır, Niyâzî-i Mısrî, Sun‘ullah Gaybî, Yûnus Emre divanlarından seçtiği konuyla ilgili şiirleri okur ve açıklardı. Bu sohbetlerinden bazıları Batmayan Güneş Devam Eden Gölgeler (haz. Ayşenur Sır, İstanbul 2001) ve Hiye’l-Fânî Hüve’l-Bâkî (İstanbul 2010) adıyla yayımlanmıştır. Kütahyalı yaşlılardan ve tasavvuf terbiyesi almış kimselerden dinlediği hâtıraları Kütahyalı Gönül Sultanları adlı kitapta yer almaktadır (haz. Ayşenur Sır, İstanbul 2010).

Mehmet Dumlu tasavvufla, Kütahya’nın tarih, kültür ve sanat hayatıyla ilgili konularda birçok televizyon programında konuşmalar yapmış, bazı sempozyum ve konferanslarda bildiriler sunmuştur (meselâ bk. “Gaybî Sun’ullah Efendi”, Kütahyalı Şairler Sempozyumu-I [4-5 Haziran 1998], Kütahya 2000, s. 453-463). Kütahya’da tasavvuf eğitim ve kültürüne sahip eski tekke mensuplarından, zâkirbaşılık yapmış yaşlı kişilerden ve hocalardan dinî mûsiki konusunda faydalanmış, Türk mûsikisi makam ve usul bilgilerini öğrenmiş, yirmi yılı aşkın bir süre, Kütahya merkez camilerindeki din görevlileriyle birlikte ressam ve neyzen Ahmet Yakupoğlu’ndan dinî ve klasik mûsiki eserleri meşketmiştir. Kütahya’da çini tezyinatı konusunda gençlik yıllarından beri bizzat ilgilenerek bu sanatın gelişmesine katkıda bulunmuş, şehirdeki tarihî eserlerin tamir ve restorasyonuyla ilgili çalışmalara ön ayak olmuştur. Hıdırlık Mescidi, Ana Sultan Türbesi, Yenice Han Mescidi, eski hükümet konağı, şair ve hekim Şeyhî Sinan Türbesi, Evliya Çelebi Konağı, Germiyan Beyi II. Yâkub’un sarayı olan Gök Şadırvan Medresesi, Sekiören köyündeki Horasan Erenleri Türbesi gibi eserlerin yenileme çalışmalarını desteklemiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 344-345 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.