DÂİRETÜ’l-MAÂRİFİ’l-OSMÂNİYYE

İmâdülmülk Seyyid Hüseyin Bilgrâmî, Mevlânâ Muhammed Enverullah Han ve Molla Abdülkayyûm’un önderliğinde bir grup ilim adamı tarafından 1888’de kurulan müessesenin ilk adı Dâiretü’l-maârifi’n-Nizâmiyye’dir. Daha sonra Osmâniye Üniversitesi’ne (Câmiatü’l-Osmâniyye) bağlanarak Dâiretü’l-maârifi’l-Osmâniyye (Osmania Oriental Publications Bureau) adını aldı. Haydarâbâd Eğitim bakanının isteği üzerine 1944’te yeniden gözden geçirilen kuruluş sözleşmesi Osmâniye Üniversitesi yönetim kurulu tarafından 1953’te onaylandı. Bu düzenleme ile idarî yönden üniversiteye bağlı özerk bir kurum statüsü kazandı. Yönetimi, rektör yardımcısının başkan yardımcılığını yaptığı, idarî ve malî yönden tam yetkili bir idare meclisine devredildi. Akademik faaliyetlerinin yürütülmesi ise bir ilim heyetinin sorumluluğuna verildi. İdare meclisi kurulu ve ilim heyetinden başka meşhur ilim adamları ve seçkin şarkiyatçılardan oluşan bir de danışma kurulu göreve getirildi. Bir öz sermayeye sahip olan kurum, finans yönünden Hindistan’ın Andra Pradeş eyalet idaresi ve üniversite tarafından desteklenmektedir. Ayrıca belirli bir yayın programının uygulanmasına yönelik olarak da Hindistan Eğitim Bakanlığı’ndan yardım almaktadır.

Kuruluş gayesi, telif faaliyetlerinin altın çağı olan VIII-XIV. yüzyıllarda kaleme alınmış değerli el yazması İslâmî eserlerin toplanması, korunması, incelenmesi ve yayımlanmasıdır. Bu çerçevede Almanya, Arabistan, Fransa, Hindistan, İngiltere, İran, İspanya, İtalya, Lübnan, Mısır, Rusya, Suriye, Türkiye ve Yemen gibi ülkelerdeki devlet ve şahıs kütüphanelerinden çeşitli ilim dallarına ait değerli İslâm kaynaklarının yazma, mikrofilm, fotoğraf ve fotokopileri sağlanarak geniş bir koleksiyon oluşturulmuştur. Kurum, ehliyetli araştırma kadrosu ve ana kaynak eserleri ihtiva eden zengin kütüphanesinden aldığı ilmî güç ile yüzyılı aşkın bir süredir yürüttüğü yayın faaliyetleri neticesinde tefsir, hadis, fıkıh, kelâm, felsefe, tasavvuf, tarih, dil, edebiyat, biyografi, matematik, astronomi, kozmografya, tıp, optik ve benzeri bilim dallarında yaklaşık 700 cildi bulan 200’e yakın eser yayımlamıştır. Yok olmaktan kurtarılan ve geniş bir araştırmacı kitlesinin istifadesine sunulan bu eserlerin başlıcaları şunlardır: Sadreddin Konevî’nin İʿcâzü’l-beyân’ı, Tayâlisî’nin el-Müsned’i, Tahâvî’nin Müşkilü’l-âs̱âr’ı, Müttakī el-Hindî’nin Kenzü’l-ʿummâl’i, Hâkim en-Nîsâbûrî’nin el-Müstedrek’i, Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī’nin es-Sünenü’l-kübrâ’sı, Muhammed b. İsmâil el-Buhârî’nin et-Târîḫu’l-kebîr’i, Zemahşerî’nin el-Fâʾiḳ fî ġarîbi’l-ḥadîs̱’i, Hâzimî’nin el-İʿtibâr’ı, Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin Şerḥu’s-Siyeri’l-kebîr’i, İbn Abdülber en-Nemerî’nin el-İstîʿâb’ı, Zehebî’nin Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ’ı, İbn Hacer el-Askalânî’nin Tehẕîbü’t-Tehẕîb, Lisânü’l-Mîzân, ed-Dürerü’l-kâmine ve Taʿcîlü’l-menfaʿa’sı, Kureşî’nin el-Cevâhirü’l-muḍıyye’si, Ebû Hanîfe’nin el-Fıḳhü’l-ekber’i, Takıyyüddin İbn Teymiyye’nin eṣ-Ṣârimü’l-meslûl’ü, Ebû Nuaym el-İsfahânî’nin Ḥilyetü’l-evliyâʾ ve Delâʾilü’n-nübüvve’si, Süyûtî’nin el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir ve el-Ḫaṣâʾiṣü’n-nebeviyye’si, İbnü’s-Sünnî’nin ʿAmelü’l-yevm ve’l-leyle’si, İbnü’ş-Şecerî’nin el-Emâlî’si, Ali b. Zeyd el-Beyhakī’nin Târîḫ-i Beyhaḳ’ı, İbn Düreyd’in el-Cemhere fi’l-luġa’sı, Taşköprizâde Ahmed Efendi’nin Miftâḥu’s-saʿâde’si.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 8. cildinde, 421-422 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.