CERÎDE

20 Ramazan 1326 - 1 Şâban 1327 (15 Ekim 1908 - 18 Ağustos 1909) tarihleri arasında birinci yıl otuz sekiz, ikinci yıl kırk sekiz olmak üzere toplam seksen altı sayı yayımlanan mecmua, Abdülhak Şinasi Hisar’ın babası Mahmud Celâleddin Bey tarafından çıkarılmıştır. Cerîde, II. Meşrutiyet’in ilânı ile ortaya çıkan hürriyet havası içinde peş peşe neşredilen mecmualardan biridir. Bu devir gazete ve dergilerinin hemen hemen hepsi gibi Cerîde de başlığının etrafını, yukarıda “hürriyet”, sağda “adalet”, solda “müsâvat” kelimeleriyle çerçevelemiştir.

Mecmua, ilk sayının birinci sayfasında “Mukarrer Meslek” başlıklı makalede takip edeceği yolu şu şekilde açıklamaktadır: “Hürriyet, müsâvat, adalet dairesinde menâfi-i mülk ü millete hizmet etmek, şahsiyattan âzâde kalmak, matbuatla tevaggul etmeyen ekâbir ve meşâhiri hayırlı neşriyata alıştırmak, Osmanlı gazetelerinin münderecâtından fikrimizce de pek fâideli kısmını ber-vech-i ihtisâr tekrar etmek, ecnebi matbuatından ve bazı memâlik gazetelerinden Osmanlılar aleyhine neşriyyât-ı muzırra ve müşevvişe vukuu görülür veya haber verilir ise ilel ve esbâbı hakkıyla anlayıp ızhâr mâ fi’z-zamîre çabalamak olacaktır.”

Gazetenin sahibi ve başmuharriri Mahmud Celâleddin Bey Nâmık Kemal’in yakın dostlarındandır. II. Abdülhamid devrinde Jön Türk olarak faaliyet göstermiş, takibata uğramış ve yazı yayımlaması yasaklanmıştır. Kendisini, ilk çıkardığı dergi olan aylık Hazîne-i Evrâk’la (1297-1298r./1881-1882) tanıtmıştır. Daha sonra kadınlara mahsus aylık İnsâniyet (1329h./1327r./1911) adlı mecmuayı sadece iki sayı çıkarabilmiş, Abdülkadir Kâmî Bey’in on dokuz sayı yayımladığı haftalık Fen dergisinin (1329h./1327r./1911) yazı heyetinde de bulunmuştur.

Cerîde’nin yazı işleri müdürlüğünü Hasan Bedri Paşa (İşkodra askerî valisi) yapmıştır. Yazı kadrosunda Abdülhak Hâmid, Ali Ekrem (Bolayır), Nigâr Hanım, Nasûhi Bey (şair), Rızâ Han Dâniş (şair), Recâizâde Ekrem, Sâmipaşazâde Sezâi, Abdurrahman Âdil, Abdullah Bey (Aydın mebusu), Hasan Bey (Basra valisi), Faik Rüşdü, Şair Eşref ve Sâmih Bey gibi devrin tanınmış yazarları toplanmıştı. Mecmuada Mahmud Celâleddin Bey’in imzalı ve “M. C.” rumuzlu makaleleri, Hasan Bedri Paşa’nın “H. B.” rumuzlu askerliğe dair ve ilk Türk elektrik mühendisi Mehmed Refik Bey’in fenne dair yazıları, devrin iç ve dış meseleleriyle ilgili Ali Nihad Bey’in “Sakınalım” başlığı altındaki ikaz makaleleri değerli yazılardır. Said Paşa’nın (sadrazam) “Gazeteci Lisanı” adlı eseri de yine burada tefrika edilmiştir (11-45. sayılar). Mecmuada yayımlanan ve belge mahiyetinde olan, Hüseyin Hüsnü Paşa imzalı “Hareket Ordusu Beyannâmesi” (sy. 3) ve “II. Meşrutiyet’in Matbuat Kanunu” da (sy. 46) önemli yazılardandır.

Cerîde’nin idarehanesi, İstanbul’da bugünkü Ebüssuud caddesinin Ankara caddesi girişinde, sağ sırada Asaduryan Matbaası’nın üstünde idi. Mecmua yayın hayatı boyunca başlangıçta çizdiği yoldan hiçbir şekilde ayrılmamıştır.

Cerîde adını taşıyan diğer bir yayın organı da Pehlivanzâde Ahmed Fâik Bey tarafından 1890-1891 yıllarında Edirne’de yayımlanmıştır. Aynı adı taşımasından dolayı bazan birbirine karıştırılan bu iki yayın organından ikincisi, iki yıla yakın bir süre içinde haftada iki gün (pazartesi ve perşembe) olmak üzere 266 sayı yayımlanan mahallî bir gazetedir. Tam bir koleksiyonu Edirne Selimiye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (nr. 2658).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 7. cildinde, 403-404 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.