https://islamansiklopedisi.org.tr/cencire
Adını Bombay’ın 48 km. güneyindeki Danda Rajpuri Limanı’nın girişinde bulunan küçük adadan alır. Cencîre, Arapça’da “ada” mânasına gelen cezîre kelimesinin Marata dilindeki bozulmuş şeklidir. Devletin merkezi olan adanın önemi, burada Umman denizine hâkim bir kalenin yer almasından kaynaklanmaktaydı. Nizamşâhîler Devleti’nin kurucusu Melik Ahmed Bahrî’nin (1490-1509) hizmetinde bulunan Yâkut adlı bir Habeşî’nin adayı işgal etmesi ve kalenin yönetimini ele geçirerek Habeş askerlerinden ve ücretli Maratalar’dan oluşan bir donanma kurmasıyla bölgenin önemi daha da arttı. Bölge dilinde Habeşîler’e sîdî (seyyid) denilirdi; bu sebeple ada hâkimine Sîdî, torunlarına da Sîdîler adı verildi. Daha sonra resmî unvanı vezir ve nevvâba dönüşen ada hâkimi, Hindistan’ın batı sahilindeki Konkan denilen bazı bölgelerde timar sahibi oldu ve bu topraklara da Habsân denildi.
Sîdîler 1492’den sonra Âdilşâhîler, 1670’ten sonra da Babürlüler’le iş birliği yaptılar. İmparator Evrengzîb, Cencîre donanmasının hacı taşıyan ve ticaret yapan Bâbürlü gemilerini korsanlardan korumasına karşılık Sîdîler’e 400.000 rupi veriyordu. 1680’den sonra Konkan kıyılarında hüküm süren Marata beylerinden Şâhcî ve yerine geçen oğlu Sîvâcî Cencîre’ye saldırdılarsa da Bâbürlüler’le aralarında çıkan savaş yüzünden adayı alamadılar. Sîvâcî’den sonra hükümdar olan oğlu Sambhâcî de saldırılarında muvaffak olamadı. Bundan dolayı Sîdîler Maratalar’a yenilmemekle övünmüşlerdir. XVIII. yüzyıl başlarında Peşva ve Angri kabilelerinin birbirleriyle anlaşarak başlattıkları Cencîre’nin mukavemetini kırma gayretleri başarısızlıkla sonuçlandığı gibi Sîdîler daha sonra Câferâbâd’ı zaptedip Cencîre Devleti’ne kattılar. Hükümdarları ünlü Sûret Kasrı’na yerleşerek 1759’da İngilizler tarafından çıkarılıncaya kadar burada oturdu. Cencîre Devleti bağımsız durumunu 1870’e kadar korudu. Bu tarihten sonra idare iyice zayıfladı ve Sîdîler İngiliz hükümetiyle anlaşarak Hindistan’daki İngiliz birliğine dahil oldular.
Cencîre Devleti idarî taksimatta Murud, Şrivarzan ve Câferâbâd adlarıyla üç beldeye ayrılmıştı. XX. yüzyılın başlarında 85.000 kişi olan nüfusunun % 17’si müslümandı. 1947’de Hindistan birliğine katılan Cencîre bugün Maharaştra eyaletinin Murud şehrine bağlı bir ada durumundadır.
BİBLİYOGRAFYA
Bayur, Hindistan Tarihi, Ankara 1947, II, 292-294, 312; III, 38-39.
S. M. Ikram, Muslim Civilization in India (ed. A. T. Embree), New York 1964, s. 219.
J. Sarkar, A Short History of Aurangzib, New Delhi 1979, s. 163-164, 242.
Irfan Habib, An Atlas of the Mughal Empire, New Delhi 1982, harita 14 A.
J. Douglas, Bombay and Western India, Delhi 1985, I, 22, 54.
S. A. A. Rizvi, The Wonder that was India, London 1987, s. 141.
TA, X, 169.
J. S. Cotton, “Cencîre”, İA, III, 90.
W. Irvine, “Evrengzib”, a.e., IV, 413-414.
T. W. Haig, “Maratha”, a.e., VII, 315-316.
Abdus Subhan, “D̲j̲and̲j̲īra”, EI2 Suppl. (İng.), s. 246.
