https://islamansiklopedisi.org.tr/cemul-cevami--suyuti-hadis
Süyûtî bütün hadislerin 200.000 civarında olduğunu düşünmekte ve bunları bir araya getirmeyi arzu etmekteydi. el-Câmiʿu’l-kebîr adıyla da bilinen ve müellifin vefatı üzerine yarım kalan Cemʿu’l-cevâmiʿ bu düşüncenin mahsulüdür. İki bölüm halinde tertip edilen eserin birinci bölümünde kavlî hadisler alfabetik olarak sıralanmakta, ikinci bölümde ise fiilî veya kavlî-fiilî hadisler bulunmaktadır. Bu kısım da aşere-i mübeşşereden başlamak üzere diğer sahâbî râvilerin adına göre alfabetiktir. Her hadisten sonra onu rivayet eden sahâbîlerin adları verilmektedir.
Eserde yetmiş bir kaynaktan derlenen 100.000’e yakın hadis bulunmaktadır. Bu kaynakların bir kısmı günümüze intikal etmemiştir. Bu sebeple Cemʿu’l-cevâmiʿ, aynı zamanda büyük bir kültür mirasının bir kısmını büsbütün kaybolmaktan kurtarmıştır. Süyûtî gerek Cemʿu’l-cevâmiʿdeki, gerekse ondan kısa metinli 10.000’den fazla hadisi seçerek meydana getirdiği el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr’deki hadislerin sahih, hasen ve zayıf oluşunu, mukaddimede kaynaklarını sadece sahih hadis ihtiva edenler; sahih, hasen, zayıf hadis ihtiva edenler; sadece zayıf hadis ihtiva edenler şeklinde üç grup halinde sınıflandırmak suretiyle belirtmiştir. Yalnız güvenilir hadisleri değil ulaşabildiği bütün hadisleri toplamayı arzu etmiş, bu sebeple eserde birçok zayıf, hatta mevzû rivayetler de yer almıştır. Bunda müellifin, eserini yeniden gözden geçirme fırsatını bulamamasının da tesiri vardır.
Müttakī el-Hindî (ö. 975/1567), Cemʿu’l-cevâmiʿ ile el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr’i birleştirerek bazı ilâveler yaptıktan sonra hadisleri kitap ve bablara göre tertip etmiş, kitapları da isimlerine göre alfabetik sıraya koymak suretiyle Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl adlı eserini meydana getirmiştir.
En eski yazma nüshası Süyûtî’nin vefatından otuz sekiz yıl sonraki bir tarihi (949) taşıyan Cemʿu’l-cevâmiʿ, 1970 yılına kadar yazma olarak çeşitli kütüphanelerde (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 95, 316.956; Hidîviyye Ktp., nr. 473; Mektebetü’l-Ahmediyye, Yûsuf Şerkāvî, nr. 1411; Zâhiriyye Ktp., nr. 195) kalmıştır. Bu tarihte Mecmau’l-buhûsi’l-İslâmiyye (Ezher) tarafından kurulan üç kişilik bir komisyon eser üzerinde çalışmaya başlamış ve 1970’te Kahire’de eserin neşrine geçilmiştir. Sekiz veya on cilt olacağı tahmin edilen eserin IV. cildi 1992’de yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Cemʿu’l-cevâmiʿ el-maʿrûf bi’l-Câmiʿi’l-kebîr, Kahire 1390/1970, I (takdim ve tasdîr yazıları).
Müttakī el-Hindî, Kenzü’l-ʿummâl, I, 1-22.
Brockelmann, GAL, II, 186; Suppl., II, 183.
el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, I, 633.
Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 182-183.
Hüseyin Îsâ Abdüzzâhir, “Cemʿu’l-cevâmiʿ ev el-Câmiʿu’l-kebîr”, el-Vaʿyü’l-İslâmî, sy. 90, Kahire 1972, s. 87-95.
