CEM‘İYYET-i SÛFİYYE

II. Meşrutiyet’ten sonra çeşitli din, mezhep ve tarikat mensupları dernekler kurarak, gazete ve mecmualar yayımlayarak aralarındaki bağları kuvvetlendirmenin yollarını aramışlardır. Kendilerini bu cereyanın içinde bulan sosyal gruplardan biri de tarikat mensuplarıdır.

Cem‘iyyet-i Sûfiyye, Topkapı Tramvay caddesi Molla Gürânî Camii’nin karşısında kendine ait binada 1327’de (1911) faaliyete geçmiştir. Cemiyetin reisi Şeyhülislâm Mûsâ Kâzım Efendi, ikinci reisi ise Kelâmî Dergâhı postnişini Esad (Erbilî) Efendi idi. Cemiyet nizamnâmesinin birinci maddesinde kuruluş gayeleri şöyle sıralanmıştır: 1. Kardeşlik bağlarını kuvvetlendirmek; 2. Tarikat ehlinin ahlâkını güzelleştirmek, maddî ve mânevî gelişmesine hizmet etmek; 3. Tarikatların şan ve şerefine yakışmayan halleri önlemeye çalışmak; 4. Dervişlerin ihtiyaçlarını karşılamak. Nizamnâmenin ikinci maddesinde cemiyetin siyasetle meşgul olmayacağı, üçüncü maddesinde de bütün dervişlerin cemiyetin tabii üyesi olduğu belirtilmiştir.

Cemiyetin yayın organı Mart 1327 (Mart 1911) tarihinde haftalık olarak yayımlanmaya başlanan Tasavvuf mecmuasıdır. Mecmuanın yöneticisi olan Şeyh Safvet (Yetkin) daha sonra cemiyetin ikinci reisi olmuştur. Belli aralıklarla cemiyetin merkez binasında verilen meslekî konferanslardan başka özellikle üzerinde durulan diğer konular şunlardır: 1. Başlangıçtan günümüze kadar tasavvufun bütün yönlerini ele alan bir tasavvuf tarihi hazırlamak; 2. Tasavvufla ilgili olarak yazılmış bütün eserleri içine alan geniş bir kütüphane kurmak. Ancak tasavvuf tarihi hazırlama konusunda bazı şahıslarla yazışmalar yapıldığı Mehmet Ali Ayni’nin bir yazısından (bk. İntikād ve Mülâhazalar, s. 186) anlaşılıyorsa da kurulması düşünülen kütüphane için girişilen faaliyetler hakkında yeterli bilgi yoktur.

1908’de Meşrutiyet’in ilânından hemen sonra Şeyh Nâilî Efendi tarafından kurulmaya çalışılan Cem‘iyyet-i Sûfiyye-i İttihâdiyye’nin tarafını tutan Muhibbân mecmuası ile Tasavvuf mecmuası arasında zaman zaman tartışmalar olmuştur. Muhibbân, özellikle Şeyhülislâm Mûsâ Kâzım Efendi’nin tasavvufa karşı olduğunu söyleyerek onun Cem‘iyyet-i Sûfiyye’ye başkan seçilmesini tenkit ederken Tasavvuf da Mûsâ Kâzım’ın ehl-i tarîk olduğunu ve bazı tasavvufî eserler tercüme ettiğini yazmıştır. Diğer meşhur bir tartışma da Şeyh Safvet ile İzmirli İsmâil Hakkı arasında, tasavvuf kitaplarında yer alan hadislerin sıhhat derecesi konusunda cereyan etmiş, daha sonra tartışmanın sınırları tasavvufun birçok meselesini içine alacak biçimde genişlemiştir. Şeyh Safvet’in ikinci reis olduğu cemiyetin idare heyetinde, aynı zamanda Şâzelî hilâfetnâmesine sahip olan İsmâil Hakkı da üye olarak bulunmaktaydı. Bu ilmî tartışmalar daha sonra iki ayrı kitap halinde neşredilmiştir (İsmâil Hakkı İzmirli, Hakkın Zaferleri, İstanbul 1341; Şeyh Safvet, Tasavvufun Zaferleri, İstanbul 1343).

Bu tartışmalardan anlaşıldığına göre devrin şeyhülislâmını kendilerine reis seçen Cem‘iyyet-i Sûfiyye daha çok devletin resmî görüşü çerçevesinde faaliyet gösterirken Muhibbân grubu daha geniş ve daha serbest bir ortam aramaktaydı.

Sonraki yıllarda cemiyetin idare heyetinde görev alan bazı isimler şunlardır: Şeyh Osman Efendi, Şeyh Kutbüddin Efendi, Tevfik Efendi, Şeyh Abdülbâki Efendi, Şeyh Ali Efendi, Şevketî Efendi, Saîd Efendi, İzmirli İsmâil Hakkı Bey, Mahmud Bey, Kâtib-i Umûmî Nûrullah Bey, Muhasebeci Şeyh Sâdeddin Efendi. Cem‘iyyet-i Sûfiyye’nin hangi tarihe kadar faaliyet gösterdiği tesbit edilememiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 7. cildinde, 335 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.