https://islamansiklopedisi.org.tr/burini
963’te (1556) Filistin’in Saffûriye şehrinde doğdu. Babası -bir rivayete göre kendisi- Nablus’a bağlı Bûrîn’de doğduğu için Bûrînî nisbesini almıştır. Babasıyla birlikte Dımaşk’a gitti (1565) ve Sâlihiye’deki Ömeriyye Medresesi’nde okudu. 1567’de kıtlık yüzünden tahsiline dört yıl ara verdi ve Dımaşk’tan ayrılıp Kudüs’e gitti. 1580’de Dımaşk’a döndü, Emeviyye Camii’nde Şâfiî fıkhı okutmaya ve birçok medresede ders vermeye başladı. Derslerindeki metodu ve güzel konuşmasıyla büyük bir şöhret kazandı, talebelerinin sayısı hızla çoğaldı. Çağdaşı Necmeddin el-Gazzî onun için, “Bulunduğu meclislerin bülbülü idi” demektedir. 1611’de Suriyeliler’in hac kafilesinde kadı olarak görev yaptı. Farsça ve Türkçe de bilen Bûrînî çok zeki ve kabiliyetli bir kişi olup lugat, nahiv, siyer, megāzî, fıkıh, riyâziyyât ve mantık sahalarında devrin önde gelen âlimlerindendi. 13 Cemâziyelevvel 1024’te (10 Haziran 1615) Dımaşk’ta öldü ve Bâbülferâdis’te defnedildi.
Eserleri. 1. el-Baḥrü’l-fâʾiż fî şerḥi Dîvâni İbni’l-Fârıż. İbnü’l-Fârız’ın divanına yazdığı bu şerhin Süleymaniye Kütüphanesi’nde muhtelif yazma nüshaları bulunmaktadır (Hasan Hüsnü Paşa, nr. 988; Kılıç Ali Paşa, nr. 803; Esad Efendi, nr. 2785; Yenicami, nr. 969; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 829, 951; Ayasofya, nr. 4074). Eser Rüşeyd ed-Dahdâh el-Lübnânî tarafından Nablusî’nin şerhiyle birlikte Marsilya’da (1853), daha sonra Kahire’de (1289, 1306, 1310, 1319-1320, 1329) yayımlanmıştır. Divan yalnız Bûrînî’nin şerhiyle de neşredilmiştir (Kahire 1279; Bulak 1289; Kahire 1313). Emîn el-Hûrî Bûrînî’nin şerhini el-Ġāmız min şerḥi Dîvâni İbni’l-Fârıż adıyla ihtisar etmiştir (Beyrut 1886, 1888).
2. Terâcimü’l-aʿyân min ebnâʾi’z-zamân. Kendi devrinde yaşamış olan ünlü 205 kişinin hal tercümesini ihtiva eden ve uzun aralıklarla on dört yılda tamamlanan (1614) bu alfabetik eser ilk defa Fazlullah b. Muhibbullah tarafından bir zeyille birlikte yayımlanmış (1078/1667), daha sonra Selâhaddin el-Müneccid tarafından iki cilt halinde Dımaşk’ta (1959-1966) neşredilmiştir.
3. Dîvân. Eserin Köprülü Kütüphanesi’nde 98 varaktan ibaret bir nüshası bulunmaktadır (nr. 1257).
4. Şerḥu’l-Ḳaṣîdeti’l-yâʾiyye. İbnü’l-Fârız’ın el-Ḳaṣîdetü’l-yâʾiyye’sinin şerhi olan eserin Köprülü Kütüphanesi’nde (nr. 735) ve Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Hasan Hüsnü Paşa, nr. 969) birer nüshası bulunmaktadır.
5. Şerḥu’l-Ḳaṣîdeti’t-tâʾiyye. Yine İbnü’l-Fârız’ın el-Ḳaṣîdetü’t-tâʾiyye’sinin şerhi olup Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir nüshası bulunmaktadır (Hâlet Efendi, nr. 814/14).
Bûrînî’nin diğer eserlerinden bazıları da şunlardır: Ḥâşiye ʿalâ Envâri’t-tenzîl, er-Riḥletü’l-Ḥalebiyye, er-Riḥletü’ṭ-Ṭrâblusiyye, es-Sebʿu’s-seyyâre, Şerḥu’l-Kâfiye, Ḥâşiye ʿale’l-Muṭavvel (Ziriklî, II, 236; Kehhâle, III, 289).
BİBLİYOGRAFYA
Muhibbî, Ḫulâṣatü’l-es̱er, II, 51-61.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 267, 767, 1370.
Hafâcî, Reyḥânetü’l-elibbâ, I, 42-52.
Serkîs, Muʿcem, I, 202, 602.
Brockelmann, GAL, II, 374-375; Suppl., II, 401.
a.mlf., “Bûrînî”, İA, II, 806.
a.mlf., “al-Būrīnī”, EI2 (İng.), I, 1333.
Îżâḥu’l-meknûn, I, 139, 279, 494, 550, 551; II, 3.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 291.
Ziriklî, el-Aʿlâm, II, 235-236.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, III, 289.
el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, I, 389.
Selâhaddin el-Müneccid, Muʿcemü’l-müʾerriḫîne’d-Dımaşḳıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 312.
Ömer Ferruh, Târîḫu’l-edeb, III, 522, 526.
Nüveyhiz, Muʿcemü’l-müfessirîn, I, 146.
C. Zeydân, Âdâb (Dayf), III, 308.
Mv.Fs., II, 238-239.
Ramazan Şeşen v.dğr., Fihrisü maḫṭûṭâti Mektebeti Köprülü, İstanbul 1406/1986, I, 359 (nr. 735); II, 38 (nr. 1257).
Flügel, Handschriften, II, 357-358.
Bekrî Şeyh Emîn, Müṭâlaʿât fi’ş-şiʿri’l-Memlûkî ve’l-ʿOs̱mânî, Beyrut 1986, s. 244.
Muhammed Rıdvân ed-Dâye, Aʿlâmü’l-edebi’l-ʿAbbâsî, Beyrut 1407/1987, s. 111.
Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Şuʿarâʾ ve devâvîn, Beyrut, ts. (Mektebetü dâri’ş-şark), s. 255-256.
M. M. Hasan Şürrâb, Muʿcemü büldâni Filisṭîn, Dımaşk 1407/1987, s. 172-173.
Muhammed Kürd Ali, “Terâcimü’l-aʿyân min ebnâʾi’z-zamân”, MMİADm., III/4 (1341/1923), s. 193-202.
