BEDEVÎ, Abdurrahman

4 Şubat 1917 tarihinde Dimyat’ın Şerebâs köyünde geniş toprak sahibi zengin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. İlkokuldan sonra 1932 yılında Cîze’deki Saîdiyye Okulu’nda orta öğrenimini üstün başarıyla tamamladı. Ardından Mısır (Kahire) Üniversitesi Felsefe Bölümü’ne girdi ve burada Alexandre Koyre, André Lalande, A. Burloud, Mustafa Abdürrâzık’ın talebesi oldu. Aynı zamanda, Arap Dili Bölümü’nde hocalık yapan Paul Eliezer Kraus’tan filoloji, metin tenkidi ve neşri hususunda dersler aldı. Mayıs 1938’de mezun oldu ve 15 Ekim’de Felsefe Bölümü’nde André Lalande’ın asistanı oldu. Lalande’ın danışmanlığında başladığı varoluşçu felsefede ölüm sorununa dair yüksek lisans tezini Alexandre Koyre ile Kasım 1941’de tamamladı. 1941-1950 yılları arasında üniversitede mantık, Yunan felsefesi ve araştırma metotları dersleri verdi. 1944’te Câmiatü Fuâdi’l-evvel’de (Kahire Üniversitesi) varoluşçu felsefenin zaman anlayışına dair doktora tezini tamamladı. Nisan 1945’te aynı üniversitenin felsefe bölümünde öğretim görevlisi, Temmuz 1949’da doçent oldu. 19 Eylül 1950’de felsefe bölümünü kurmak üzere Câmiatü İbrâhim Paşa el-Kebîr’e (Aynişems Üniversitesi) geçti. 28 Ocak 1959’da profesörlüğe yükseldi ve bu üniversitedeki görevini Eylül 1971’e kadar sürdürdü. 1947-1949 yıllarında Lyon Üniversitesi’ne bağlı Beyrut’taki Fransız Üniversitesi Yüksek Edebiyat Fakültesi’nde İslâm felsefesi hocalığı yaptı. Mart 1956 - Kasım 1958 arasında İsviçre’nin Bern şehrinde kültür müsteşarı ve eğitim müdürü olarak görev aldı. Paris Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ndeki (Sorbonne) İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nün davetiyle Şubat-Mayıs 1967’de konferans vermek amacıyla Fransa’da bulundu. 1967-1973 yıllarında Bingazi’deki Libya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde mantık ve çağdaş felsefe dersleri verdi. Nisan 1973’te Libya Üniversitesi’ni ziyaret eden Albay Muammer el-Kaddâfî’ye felsefe öğrencilerinin yönelttiği, düşünce ve ifade özgürlüğüyle ilgili soru ve eleştirilerin ardından Kaddâfî, Bedevî’yi on yedi gün süreyle hapse mahkûm ettiyse de Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat’ın araya girmesiyle serbest bırakıldı. 1973-1974’te Tahran Üniversitesi İlâhiyat ve İslâmî İlimler Fakültesi’nde tasavvuf ve İslâm felsefesi hocası olarak görev yaptı. Eylül 1974’te Küveyt Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne geçti ve 1982 yılına kadar burada çağdaş felsefe, mantık, ahlâk ve tasavvuf dersleri verdi.

Mısır’ın siyasetiyle de yakından ilgilenen ve 1938-1940 yıllarında Hizbü Mısr el-fetât’ın üyesi olan Bedevî, 1944-1952 yılları arasında el-Hizbü’l-vatanî el-cedîd’in yüksek konsey üyesi sıfatıyla faaliyet gösterdi. Cemâl Abdünnâsır’ın iktidara gelişinin ardından Ocak 1953’te yeni Mısır anayasası için oluşturulan konseyde görev aldı, ancak konseyin hazırladığı özgürlükçü anayasa iktidar tarafından kabul edilmedi. Bedevî, Küveyt Üniversitesi’ndeki görevinden ayrıldıktan sonra Paris’te yaşamaya başladı, burada geçirdiği bir rahatsızlık üzerine Kahire’ye getirildi ve yaklaşık dört ay sonra 25 Temmuz 2002’de vefat etti.

Başta Mısır olmak üzere Arap dünyasında felsefe kültürünün yayılmasında en önemli role sahip isimlerden biri olan Abdurrahman Bedevî geniş bir saha ile ilgilenmiştir. Bu anlamda ilk sırayı yüksek lisans ve doktora çalışmaları dolayısıyla incelediği varoluşçuluk felsefesi almaktadır. Kendini varoluşçu bir filozof olarak niteleyen Bedevî, ölüm ve zaman konusundaki çalışmalarıyla bu ekolün Arapça konuşulan coğrafyalarda en önemli temsilcilerinden biri haline gelmiştir. Kant ve Alman idealizmiyle de ilgilenen Bedevî’nin İslâm felsefesi araştırmalarına olan katkıları büyük takdir görmüştür. Antik Yunan felsefesinin İslâm dünyasına intikaline dair çalışmaları, bugün hâlâ İslâm felsefesiyle ilgili araştırmalarda en önemli başvuru kaynakları arasında sayılmaktadır. Bu çerçevede Eflâtun, Aristo, Plotin gibi filozofların VIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Arapça’ya çevrilen eserlerinin tenkitli neşirlerini gerçekleştirmiş, neşirlerin başına yazdığı uzun analitik girişlerde İslâm felsefesi tarihi açısından bilinmeyen pek çok hususa açıklık getirmiş, şarkiyatçıların iddialarına karşı eleştirel bir yaklaşım sergilemiştir. Bunun yanı sıra önemli bazı İslâm âlimlerine ait eserlerin tenkitli neşrini yapmış, İslâm mezhepleri tarihi, tasavvuf ve kelâm alanındaki çalışmalarıyla İslâm medeniyeti tarihi araştırmacılarına önemli imkânlar sağlamıştır.

Eserleri. Yunanca, Fransızca, Almanca ve İspanyolca bilen Bedevî çok velûd bir yazar olarak tanınmaktadır. 1984’te yayımladığı Mevsûʿatü’l-felsefe’de kendisine dair bir maddeye de yer vererek telif, tercüme ve neşir türünden yetmiş dokuzu Arapça, beşi Fransızca toplam seksen dört eserini zikretmiştir. Çalışmalarına vefatına kadar ara vermeden devam etmiş, telif, tercüme ve neşir türünde 200’e yakın kitap ve makale ortaya koymuştur.

Telif: Nietzsche (Kahire 1939), Spengler (Kahire 1941), Schopenhauer (Kahire 1942), Rebîʿu’l-fikri’l-Yûnânî (Kahire 1942), Ḥarîfü’l-fikri’l-Yunânî (Kahire 1943), Eflâṭûn (Kahire 1944), Arisṭû (Kahire 1944), ez-Zamânü’l-vücûdî (Kahire 1945), Min Târîḫi’l-ilḥâd fi’l-İslâm (Kahire 1945), Mirʾâtü nefsî: Dîvânü şiʿr (Kahire 1946), el-İnsâniyye ve’l-vücûdiyye fi’l-fikri’l-ʿArabî (Kahire 1947), Şaḫṣiyyât ḳaliḳa fi’l-İslâm (Kahire 1947), Şehîdetü’l-ʿışḳi’l-ilâhî: Râbiʿatü’l-ʿAdeviyye (Kahire 1948), Şaṭaḥâtü’ṣ-ṣûfiyye (Kahire 1949), Maḫṭûṭâtü Arisṭû fi’l-ʿArabiyye (Kahire 1960), Dirâse fi’l-felsefeti’l-vücûdiyye (Kahire 1961), Müʾellefâtü’l-Ġazzâlî (Kahire 1961), Ḥâzim el-Ḳarṭâcennî ve naẓariyyâtü Arisṭû fi’ş-şiʿr ve’l-belâġa (Kahire 1961), el-Manṭıḳu’ṣ-ṣûrî ve’r-riyâżî (Kahire 1962), Felsefetü’l-ʿuṣûri’l-vüsṭâ (Kahire 1962), Müʾellefâtü İbn Ḫaldûn (Kahire 1962), el-Mevt ve’l-ʿabḳariyye (Kahire 1962), en-Naḳdü’t-târîḫî (Kahire 1963), Menâhicü’l-baḥs̱i’l-ʿilmî (Kahire 1963), Muṣtalaḥâtü’l-felsefe bi’l-luġāti’l-Fransiyye ve’l-İncilîziyye ve’l-ʿArabiyye (Kahire 1964; Zekî Necîb Mahmûd, Ebü’l-Alâ Afîfî ve Muhammed Sâbit el-Fendî ile birlikte), Devrü’l-ʿArab fî tekvîni’l-fikri’l-Ûrubbî (Beyrut 1965; T trc. Muharrem Tan, Batı Düşüncesinin Oluşumunda İslâm’ın Rolü, İstanbul 2002), Fi’ş-şiʿri’l-Ûrubbiyyi’l-muʿâṣır (Kahire 1965), el-Mis̱âliyyetü’l-Almâniyye: Schelling (Kahire 1965), La probléme de la mort dans la philosophie existentielle (Kahire 1965), La Transmission de la philosophie grecque au monde arabe (Paris 1968), el-Medresetü’l-Ḳūrînâʾiyye (Bingazi 1969), el-Felsefetü’l-Ḳūrînâʾiyye ev meẕhebü’l-leẕẕe (Bingazi 1969), Meẕâhibü’l-İslâmiyyîn (I-II, Beyrut 1971, 1973), Târîḫu’l-felsefe fî Lîbyâ, I: Ḳarneades el-Ḳūrînâʾî, II: Sûnisiyûs el-Ḳūrînâʾî (Bingazi 1971), Histoire de la philosophie en Islam (I-II, Paris 1972), Medḫal cedîd ile’l-felsefe (Küveyt 1975), el-Aḫlâḳu’n-naẓariyye (Küveyt 1975), Târîḫu’t-taṣavvufi’l-İslâmî mine’l-bidâye ḥatte’l-ḳarni’s̱-s̱ânî (Küveyt 1975), Immanuel Kant (Küveyt 1976), el-Aḫlâḳ ʿinde’l-Kant (Küveyt 1977), Ḥumûmu’ş-şebâb (Küveyt 1977), Felsefetü’l-ḳānûn ve’s-siyâse ʿinde Kant (Küveyt 1979), el-Ḥûr ve’n-nûr (Küveyt 1979), Quelques figures et thèmes de la philosophie islamique (Paris 1979), Felsefetü’d-dîn ve’t-terbiye ʿinde Kant (Beyrut 1980), Ḥayâtü Hegel (Beyrut 1980), Milenario de Avicenna (Madrid 1981), Mevsûʿatü’l-müsteşriḳīn (Beyrut 1984), Mevsûʿatü’l-felsefe (I-II, Beyrut 1984, ek cilt: 1996), Défense du Coran contre ses critiques (Paris 1989), Défense de la vie du prophète Muhammad contre ses détracteurs (Paris 1990), el-Felsefe ve’l-felâsife fi’l-ḥaḍâreti’l-İslâmiyye (Tunus 1993), el-Edebü’l-Almânî fî nıṣfi ḳarn (Küveyt 1994), Felsefetü’l-ḳānûn ve’s-siyâse ʿinde Hegel (Kahire 1996), Felsefetü’l-cemâl ve’l-fen ʿinde Hegel (Kahire 1996), Averroès: Ibn Rushd (Paris 1998), Sîretü ḥayâtî (I-II, Beyrut 2000).

Tercüme: et-Türâs̱ü’l-Yûnânî fi’l-ḥaḍâreti’l-İslâmiyye: Dirâsât li-kibâri’l-müsteşriḳīn (Kahire 1940), Rûḥu’l-ḥaḍâreti’l-ʿArabiyye (Beyrut 1949, Hans Heinrich Schaeder’den), el-İnsânü’l-kâmil fi’l-İslâm (Kahire 1950, Hans Heinrich Schaeder ve Louis Massignon’dan; ayrıca Sadreddin Konevî’nin Merâtibü’l-vücûd adlı eserinden ilgili kısa bir bölüm ve İbn Kādî Belbân’ın el-Mevâḳıfü’l-ilâhiyye’sinin neşri), el-Ḫavâric ve’ş-Şîʿa (Kahire 1958, Julius Wellhausen’dan), Meṣâdir ve teyyârâtü’l-felsefeti’l-muʿâṣıra fî Fransa (I-II, Kahire 1964, 1967, J. Benrubi’den), el-Vücûd ve’l-ʿadem (Beyrut 1965, Satre’dan), Don Quixote (Kahire 1965, Miguel de Cervantes Saavedra’dan), İbn ʿArabî: Ḥayâtühû ve meẕhebüh (Kahire 1965, Miguel Asin Palacios’tan), el-Fıraḳu’l-İslâmiyye fi’ş-şimâli’l-İfrîḳī (Bingazi 1969, Alfred Octave Bel’den), Dirâsâtü’l-müsteşriḳīn ḥavle ṣıḥḥati’ş-şiʿri’l-Câhilî (Beyrut 1979), Ḥayâtü Lazarillo de Tormes (Madrid 1979), Felsefetü’l-ḥaḍâre (Beyrut 1980, Albert Schweitzer’den), Târîḫu’l-ʿâlem li-Urûsiyûs (Beyrut 1981), Risâle fi’t-tesâmuḥ (Beyrut 1988, John Locke’tan), Trajediyyetü Sophokles (Beyrut 1996), Trajediyyetü Aeschylos (Beyrut 1996), La vie du prophète Muhammad l’Envoyé d’Allah (Beyrut 2001, İbn İshak’ın Sîre’sinin Fransızca tercümesi), Buḥûs̱ fi’l-Muʿtezile ve ḫalḳı’l-Ḳurʾân (Paris 2010, Carlo Alfonso Nallino’dan).

Neşir: el-Müs̱ülü’l-ʿaḳliyyetü’l-Eflâṭûniyye (Kahire 1947); Arisṭo ʿinde’l-ʿArab (Kahire 1947); Manṭıḳu Arisṭo (I-III, Kahire 1948, 1949, 1950); Ebû Hayyân et-Tevhîdî, el-İşârâtü’l-ilâhiyye (Kahire 1950); İbn Miskeveyh, el-Ḥikmetü’l-ḫâlide: Câvîdân-ḫıred (Kahire 1952); Aristo, Fennü’ş-Şiʿr (Kahire 1953), Fi’n-nefs (Kahire 1954), el-Ḫaṭâbe (Kahire 1959), Fi’s-semâʾ ve’l-âs̱âri’l-ʿulviyye (Kahire 1961), eṭ-Ṭabîʿa (I-II, Kahire [?] 1965-1966), Ṭıbâʿu’l-ḥayevân (Küveyt 1977), Eczâʾü’l-ḥayevân (Küveyt 1977), el-Aḫlâḳ ilâ Niḳūmâḫûs (Küveyt 1977); İbn Sînâ, el-Burhân mine’ş-Şifâʾ (Kahire 1954), ʿUyûnü’l-ḥikme (Kahire 1954), Fennü’ş-şiʿr min Kitâbi’ş-Şifâʾ (Kahire 1965), et-Taʿlîḳāt (Kahire 1973); el-Uṣûlü’l-Yûnâniyye li’n-naẓariyyâti’s-siyâsiyye fi’l-İslâm (Aristo’ya nisbet edilen Sırrü’l-esrâr ve Eflâtun’a nisbet edilen el-ʿUhûdü’l-Yûnâniyye adlı eserlerin neşridir; Kahire 1954); Eflâṭûn ʿinde’l-ʿArab (Kahire 1955); el-Eflâṭûniyye el-muḥdes̱e ʿinde’l-ʿArab (Kahire 1955); İbn Seb‘în, Resâʾil (Kahire 1956); İbn Fâtik, Muḫtârü’l-ḥikem ve meḥâsinü’l-kelim (Madrid 1958); İbn Rüşd, Telḫîṣü’l-Ḫaṭâbe (Kahire 1960); İlâ Ṭâhâ Ḥüseyn fî ʿîdi mîlâdihi’s-sebʿîn: Dirâsât mühdât min es̱dıḳāʾihî ve telâmîẕihî (Kahire 1962); Gazzâlî, Feḍâʾiḥu’l-Bâṭıniyye (Kahire 1964); Şürûḥ ʿalâ Arisṭû mefḳūde fi’l-Yûnâniyye (Beyrut 1971); Resâʾil felsefiyye li’l-Kindî ve’l-Fârâbî ve İbn Bâcce ve İbn ʿAdî (Bingazi 1973); Ebû Süleyman es-Sicistanî, Münteḫabü Ṣıvâni’l-ḥikme (Tahran 1974); Eflâṭûn fi’l-İslâm (Tahran 1974); Dirâsât ve nuṣûṣ muḥaḳḳaḳa fi’l-felsefe ve’l-ʿulûm ʿinde’l-ʿArab (Beyrut 1981); Huneyn b. İshak, Âdâbü’l-felâsife (Küveyt 1985); İbn Tufeyl, Ḥayy b. Yaḳẓân (Kahire 1995).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 174-175 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.