https://islamansiklopedisi.org.tr/ali-b-isa-el-usturlabi
Doğum ve ölüm tarihleri belli olmadığı gibi kaynaklarda hayatı hakkında da fazla bilgi yoktur. İbnü’n-Nedîm’in bildirdiğine göre İbn Halef el-Merverrûzî’nin talebesi olup yıldızların hareket ve uzaklıklarını tesbit etmekte kullanılan usturlap adlı astronomi aletini yapanlardan biriydi (el-Fihrist, s. 342-343). Bundan dolayı Usturlâbî nisbesiyle tanınmıştır.
Halife Me’mun’un (813-833) emriyle, devrin fizik ve astronomi sahasında isim yapmış âlimlerinden Yahyâ b. Ebû Mansûr, Sened b. Ali, Abbas b. Saîd el-Cevherî ve Hâlid b. Abdülmelik’in de bulunduğu bir heyet tarafından 829 yılında Bağdat’ta, 832’de de Şam’da yapılan, Bağdat’ta ilkbaharın başlangıcının tesbit edildiği ilmî gözlemlere ve Fırat ile Dicle arasındaki Sincar düzlüğünde yapılan bir derecelik meridyen yayının ölçülmesi çalışmalarına katıldığı rivayet edilmektedir.
Eserleri. 1. Risâle fî maʿrifeti ʿilmi’l-usṭurlâb. Usturlap hakkında bilgi veren bu risâlenin pek çok yazması bulunmaktadır (bk. Sezgin, VI, 144). Eser L. Scheicho tarafından neşredilmiş (“L’astrolabe et la manière de s’en servir”, el-Meşriḳ, XVI [Beyrut 1913], s. 29-46), C. Schoy tarafından da Almanca’ya çevrilmiştir (“ʿAli İbn ʿĪsā, das Astrolab und sein Gebrauch”, Isis, IX [1927], s. 239-254).
2. Risâle fî maʿrifeti’l-ʿamel bi’ṣ-ṣafîḥati’l-ḳameriyye ve’l-ḥuḳḳi’l-küsûfiyye. Ay levhalarının ve güneş tutulması kutusunun kullanılışı hakkında bilgi veren bu risâlenin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bir yazması bulunmaktadır (III. Ahmed, nr. 3509/5).
3. Risâle fî ibṭâli ṣınâʿati aḥkâmi’n-nücûm. Astrolojiyi reddeden görüşlerin yer aldığı ve Oxford, Leiden ve Escurial’da yazmaları bulunan bu risâleye (bk. Suter, s. 13) Ebü’s-Sakr el-Kabîsî bir reddiye yazmıştır (bk. Sezgin, VI, 144; VII, 28). Risâleyi Miftâhu dâri’s-saʿâde (Beyrut, ts., II, 148-194) adlı eserinde bazı ilâve ve değerlendirmelerle birlikte veren İbn Kayyim ile risâleyi neşreden Sahbân Huleyfât, onu Halife Muktedir ve Kāhir’in tanınmış vezirlerinden Ali b. Îsâ b. Dâvûd’un (ö. 946) oğlu Ebü’l-Kāsım Îsâ b. Ali’nin (ö. 1001) eseri olarak göstermektedirler.
Ali b. Îsâ el-Usturlâbî’nin Risâle fî maʿrifeti’l-ʿamel bi’ṣ-ṣafîḥati’l-ḳameriyye ve’l-ḥuḳḳi’l-küsûfiyye adlı eserinin zahriyyesi (TSMK, III. Ahmed, nr. 3509/5) Ali b. Îsâ el-Usturlâbî’nin eserleri arasında bir de zîc (yıldızların yerlerini ve seyirlerini gösteren cetvel) bulunduğu tahmin ediliyorsa da bunun günümüze ulaşmadığı anlaşılmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, s. 342-343.
Suter, Die Mathematiker, s. 11, 13, 209.
Brockelmann, GAL Suppl., I, 394.
Sezgin, GAS, VI, 143-144; VII, 26, 28.
Sarton, Introduction, I, 566.
Ömer Ferruh, Târîḫu’l-ʿulûm ʿinde’l-ʿArab, Beyrut 1984, s. 161.
Sahbân Huleyfât, “Risâle fî ibṭâli aḥkâmi’n-nücûm li’l-feylesûfi’l-Baġdâdî Ebi’l-Ḳāsım ʿÎsâ b. ʿAli”, MMLAÜr., XI/32 (1987), s. 121-146.
İ. Hakkı Akyol, “Arz”, İA, I, 653.
İlişkili Maddeler
Görseller
