TDV İslâm Ansiklopedisi editörleri tarafından tespit edilen ilişkili maddeler aşağıda sunulmaktadır. Fakat, ABDÜLHAMİD II maddesi ile arasında alaka kurulabilecek ansiklopedi maddeleri bunlarla sınırlı olmayabilir.
Babası
ABDÜLMECİD
Osmanlı padişahı (1839-1861).
Amcası
ABDÜLAZİZ
Osmanlı padişahı (1861-1876).
Kardeşi, selefi
MURAD V
Osmanlı padişahı (1876).
Kardeşi, halefi
MEHMED V
Osmanlı padişahı (1909-1918).
Döneminin sadrazamlarından
MİDHAT PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Döneminde gerçekleşen hadise
ÇIRAĞAN VAK‘ASI
Çırağan Sarayı’nda göz hapsinde tutulan V. Murad’ı kaçırma teşebbüsü.
OTUZBİR MART VAK‘ASI
II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesiyle sonuçlanan askerî isyan.
İTTİHÂD-ı İSLÂM
XIX. yüzyılın ikinci yarısında özellikle II. Abdülhamid döneminde müslümanlar arasında birlik sağlayarak sömürgeciliğe karşı koymayı amaçlayan siyaset için kullanılan tabir.
HİCAZ DEMİRYOLU
II. Abdülhamid tarafından 1900-1908 yıllarında Şam ile Medine arasında inşa ettirilen demiryolu.
Muhalifi olan cemiyet
İTTİHAT ve TERAKKÎ CEMİYETİ
1908 İhtilâli’ni düzenleyen ve bu tarihten itibaren 1918’e kadar devletin yönetiminde birinci derecede rol oynayan siyasî cemiyet.
Döneminde ilân edilen Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası
KĀNÛN-ı ESÂSÎ
1876 yılında kabul edilen Osmanlı Devleti anayasası.
Yetişmesinde katkısı olan vâlide sultan
PERTEVNİYAL VÂLİDE SULTAN
II. Mahmud’un “beşinci kadını” ve Sultan Abdülaziz’in annesi.
Kardeşi
MEHMED VI
Son Osmanlı padişahı (1918-1922).
HAMİDİYE ALAYLARI
II. Abdülhamid döneminde Doğu Anadolu’da aşiretlerden oluşturulan hafif süvari birlikleri.
Döneminin devlet adamlarından
CEVDET PAŞA
XIX. yüzyılın ünlü Türk âlimi ve devlet adamı.
Döneminin sadrazamlarından
EDHEM PAŞA, İbrâhim
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
AHMED VEFİK PAŞA
Türk devlet adamı, Türkiye’nin ilk Türkolog ve Türkçülerinden, lugat âlimi, tiyatro edebiyatının önde gelen bir kurucusu.
Döneminin sadrazamlarından
MÜTERCİM RÜŞDÜ PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
SAFFET MEHMED ESAD PAŞA
Osmanlı devlet adamı, Hariciye nâzırı ve sadrazam.
Döneminin sadrazamlarından
HAYREDDİN PAŞA, Tunuslu
Islahatçı ve reformcu görüşleriyle tanınan Osmanlı sadrazamı ve mütefekkir.
Döneminin sadrazamlarından
ÂRİFÎ AHMED PAŞA
Osmanlı başvekili.
Döneminin sadrazamlarından
SAİD PAŞA, Küçük
Osmanlı başvekili ve sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
KIBRISLI KÂMİL PAŞA
Osmanlı devlet adamı ve sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
CEVAD PAŞA
Osmanlı sadrazamı, müellif.
Döneminin sadrazamlarından
HALİL RİFAT PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin sadrazamlarından
HÜSEYİN HİLMİ PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Döneminin devlet adamlarından
SAİD PAŞA, Eğinli
II. Abdülhamid’in mâbeyin müşiri.
Döneminin devlet adamlarından
MEHMED MEMDUH PAŞA
II. Abdülhamid dönemi Dahiliye nâzırı.
Döneminin devlet adamlarından
GAZİ OSMAN PAŞA
Plevne müdafaasıyla şöhret kazanan Osmanlı kumandanı ve müşiri.
Döneminin devlet adamlarından
GAZİ AHMED MUHTAR PAŞA
Osmanlı sadrazamı.
Yakın hizmetinde bulunan devlet adamı
ŞÂKİR PAŞA
Osmanlı devlet adamı, müşir.
Türkçe hocası
ÖMER HULÛSİ EFENDİ
Mecelle Cemiyeti reisi, fakih, müderris.
Osmanlı tarihi hocası
AHMED LUTFİ EFENDİ
Osmanlı vak‘anüvis ve şairi.
Şehzadeliğinden itibaren görüştüğü, yakın ilişki içinde olduğu şeyh
OSMAN SELÂHADDİN DEDE
Mevlevî şeyhi, mesnevîhan.
Osmanlı tarihini kaleme almakla görevlendirdiği şahıs
MUALLİM NÂCİ
Şair; tenkit, lugat ve edebiyat tarihi çalışmalarıyla tanınan müellif.
Döneminde çeşitli görevler üstlenen şahıs
ÖDÖN SEÇENYİ PAŞA
Osmanlılar’da modern itfaiye teşkilâtının kurucusu, Macar asıllı devlet adamı.
Danışmanlığını yapan şahıs
VÁMBÉRY, Arminius
Macar Türkologu.
Döneminin önde gelen şahıslarından
SAYYÂDÎ
Rifâî şeyhi.
İstanbul’a davet ettiği ve maaş bağlattığı âlim
RAHMETULLAH el-HİNDÎ
Hıristiyanlığa yönelik İẓhârü’l-ḥaḳ adlı reddiyesiyle tanınan Hintli âlim.
Çağdaşı
SENÛSÎ, Muhammed Mehdî
Senûsiyye tarikatı şeyhi.
İstanbul’a davet ettiği, intisap ederek tekke yaptırdığı şeyh
ŞEYH ZÂFİR
Şâzelî-Medenî tarikatı şeyhi.
Osmanlı Devleti’nin New York fahrî başkonsolosluğuna tayin ettiği şahıs
WEBB, Muhammed Alexander Russell
Amerikalı müslüman gazeteci.
Döneminin siyasî figürlerinden
DERVİŞ VAHDETÎ
31 Mart Vak‘ası sorumluları arasında idam edilen, Volkan gazetesinin sahibi ve başyazarı.
Hal‘ fetvasını onaylayan şeyhülislâm
ZİYÂEDDİN EFENDİ
Osmanlı şeyhülislâmı.
Döneminde yaşanan savaş
PLEVNE MUHAREBELERİ
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında 8 Temmuz-10 Aralık 1877 tarihlerinde Plevne’de yapılan savunma savaşları.
Döneminde yapılan antlaşma
AYASTEFANOS ANTLAŞMASI
Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 3 Mart 1878 tarihinde Ayastefanos’ta (Yeşilköy) yapılan antlaşma.
Döneminde yapılan antlaşma
BERLİN ANTLAŞMASI
Osmanlı Devleti ile İngiltere, Fransa, Rusya, Almanya, Avusturya ve İtalya devletleri arasında 13 Temmuz 1878’de imzalanan antlaşma.
Hal‘edilmesinde etkili olan ordu
HAREKET ORDUSU
Otuzbir Mart Vak‘ası’nı bastırmak üzere Selânik’ten İstanbul’a gelen ordu.
Döneminde uygulanan yönetim şekli
MEŞRUTİYET
Osmanlılar’da anayasal saltanat dönemi (1876-1922).
Döneminde kurulan idare
DÜYÛN-ı UMÛMİYYE
Osmanlı genel borçlarına ve bunların ödenmesi için kurulan teşkilâta verilen ad.
JÖN TÜRKLER
Daha çok II. Abdülhamid dönemindeki siyasî muhalefet hareketleri ve bu hareketlere katılan kişi ve gruplar için kullanılan bir tabir.
Muhaliflerinin oluşturduğu cemiyet
İTTİHÂD-ı MUHAMMEDÎ CEMİYETİ
3 Nisan 1909’da İstanbul’da kurulup kısa süre sonra kapatılan siyasî fırka.
AŞİRET MEKTEB-i HÜMÂYUNU
Osmanlı Devleti’nde aşiretlere mensup çocukların eğitimi için II. Abdülhamid tarafından 1892’de İstanbul’da kurulmuş olan mektep.
Döneminde kurulan müessese
DÂRÜLFÜNUN
Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda kurulan yüksek öğretim müessesesi.
Yaptırdığı cami
YILDIZ CAMİİ
İstanbul’da Yıldız Sarayı girişinde XIX. yüzyıla ait cami.
Yaptırdığı cami
HAMİDİYE CAMİİ
İstanbul’da Büyükada’da XIX. yüzyılın son yıllarında yapılmış cami.
Devletin yönetim merkezi haline getirdiği saray
YILDIZ SARAYI
İstanbul’da XIX. yüzyılın sonlarında nihaî şeklini alan saray.
YILDIZ SARAYI KÜTÜPHANESİ
II. Abdülhamid’in Yıldız Sarayı’ndaki şahsî kütüphanesi.
Yaptırdığı tesis
HAMİDİYE SUYU
İstanbul’un Haliç’in kuzeyinden Ortaköy’e kadar olan bölgesine içme suyu sağlayan tesisler.
Döneminde kurulan kütüphane
BEYAZIT DEVLET KÜTÜPHANESİ
İstanbul’da Beyazıt Camii yanında devlet eliyle kurulan ilk kütüphane.
Döneminde kurulan hayır kurumu
DÂRÜLACEZE
Kimsesiz çocukları, yaşlı ve muhtaçları barındırmak amacıyla 1896’da İstanbul’da açılan bir hayır kurumu.
Döneminde kurulan müze
ASKERÎ MÜZE
İstanbul Harbiye’de Osmanlı dönemi silâhlarıyla savaş malzemesinin korunduğu müze.
Yahudi yerleşimine izin vermediği bölge
FİLİSTİN
Akdeniz’in güneydoğu ucunda, Asya ile Afrika arasında köprü konumunda bulunan tarihî bölge.
Döneminde inşa edilen çeşme
ALMAN ÇEŞMESİ
İstanbul’da Sultanahmet Meydanı’nda XIX. yüzyıla ait çeşme.
Döneminde açılan mektep
SANÂYİ-i NEFÎSE MEKTEBİ
1883’te İstanbul’da açılan güzel sanatlar öğretim kurumu.
Yaptırdığı külliye
ŞEYH ZÂFİR KÜLLİYESİ
İstanbul Beşiktaş’ta XX. yüzyılın başında inşa edilen külliye.
Kendisine ithaf edilen eser
el-HUSÛNÜ’l-HAMÎDİYYE
Hüseyin el-Cisr’in (ö. 1327/1909) çeşitli akaid konularını yeni ilm-i kelâm metoduyla ele alan Arapça eseri.
Kendisine ithaf edilen eser
er-RİSÂLETÜ’l-HAMÎDİYYE
Hüseyin el-Cisr’in (ö. 1909) İslâm dininin itikadî esaslarına, amelî hükümlerinin hikmetlerine ve Hz. Muhammed’in nübüvvetinin ispatına dair eseri.
MÎZAN
Mizancı Murad Bey (ö. 1917) tarafından II. Abdülhamid devrinde çıkarılan siyasî ve kültürel muhtevalı gazete.
MA‘LÛMÂT
II. Abdülhamid döneminde yayımlanan haftalık ilmî ve edebî dergi.
MA‘LÛMÂT
II. Abdülhamid devrinde yayımlanan ilmî, fennî ve edebî muhtevalı haftalık dergi.
ÂFÂK
II. Abdülhamid döneminde yayımlanan ve edebî yönü ağır basan dergi.
SİNEKLİ BAKKAL
Halide Edip Adıvar’ın (ö. 1964) II. Abdülhamid devri İstanbul’unun sosyal ve siyasal hayatını anlatan romanı.
