ABDÜLGANÎ el-EZDÎ

332’de (943-44) Kahire’de doğdu. Küçük yaştan itibaren ilim tahsiline başladı. Osman b. Muhammed es-Semerkandî, Ebû Bekir el-Miyânecî ve Dârekutnî gibi âlimlerden hadis okudu. Hadis tahsili için çıktığı uzun yolculuklardan sonra Mısır’a döndü ve kısa zamanda devrinin ileri gelen hadis hâfızlarından biri olarak kabul edildi.

Güvenilir (sika) oluşu hakkında hiçbir tereddüt bulunmayan Abdülganî, aynı zamanda mükemmel bir ensâb bilgisine sahipti. Kendisinden Ebû Abdullah el-Kudâî, Abdürrahîm b. Ahmed el-Buhârî ve Ebû Ali el-Ahvâzî gibi birçok âlim hadis rivayet etmiştir. İbn Abdülber en-Nemerî de ondan icâzet usulüyle hadis almıştır. 7 Safer 409 (25 Haziran 1018) tarihinde Kahire’de vefat etti.

Eserleri. 1. el-Müʾtelif ve’l-muḫtelif fî esmâʾi’r-ricâl (fî esmâʾi naḳaleti’l-ḥadîs̱). İsim, lakap ve nisbelerinin yazılışı aynı fakat okunuşu farklı olan râvilerle ilgili bu eserin muhtelif yazmaları vardır (bk. Sezgin, GAS, I, 224). Müellif, Dârekutnî’nin eserinden sonra konusunda ikinci eser olan el-Müʾtelif’i aslında hocası Dârekutnî’den edindiği bilgilerle yazmış, tamamlayınca ona arzetmiş, o da Abdülganî’den kitabın rivayet hakkını alabilmek için onu kendisine okumasını istemiştir. Esere Ca‘fer b. Muhammed el-Müstağfirî (ö. 432/1040-41) tarafından bir zeyil yazılmış, kitabı Muhammed Ca‘fer ez-Zeynî yayımlamıştır (Allahâbâd 1327).

2. Müştebihü’n-nisbe. İştibâhü’n-niseb ve el-Müştebih fi’n-nisbe adlarıyla da anılan, yazılışta aynı fakat okunuş ve mâna itibariyle farklı nisbelere dair olan bu eserin Türkiye kütüphanelerinde birçok yazma nüshası bulunmaktadır. Ayrıca eser el-Müʾtelif ve’l-muḫtelif ile birlikte basılmıştır.

3. Kitâbü’l-Ġavâmiż ve’l-mübhemât. Hadislerin sened ve metinlerinde kendilerinden “racül, ibnü fülân veya bintü fülân” şeklinde kapalı bir ifadeyle bahsedilen râvilerin kimler olduğunu araştırıp belirtmeye çalışan bu eserin yazmaları Beyazıt Devlet (Feyzullah Efendi, nr. 261/1) ve Bağdat Evkaf (nr. 2886/1) kütüphanelerinde bulunmaktadır (Feyzullah Efendi nüshası için bk. Weisweiler, s. 94, nr. 62).

4. Îżâḥu’l-işkâl fi’r-ruvât. İlk üç kitap gibi hadis râvilerinin isimleriyle ilgili olduğu anlaşılan eserin iki nüshası Haydarâbâd-Âsafiyye (nr. 3/324) ve Haydarâbâd-Saîdiyye (Ricâl, nr. 53) kütüphanelerinde bulunmaktadır.

5. Keşfü’l-evhâm. Yazmaları Topkapı Sarayı Müzesi (III. Ahmed, nr. 624/14) ve Bağdat Evkaf (nr. 2886/6) kütüphanelerinde bulunan bu eseri, Hâkim en-Nîsâbûrî’nin el-Medḫal adlı kitabında gördüğü bazı yanlışları tashih etmek için kaleme alan müellif, eseri tamamladıktan sonra Hâkim’e göndermiş, o da tenkitlerinden dolayı kendisine teşekkür ve dua etmiştir.

6. Kitâbü’l-Mütevârîn. Haccâc b. Yûsuf’un zulmünden kaçıp saklanan âlimleri konu edinen bu eserin tek yazma nüshası Zâhiriyye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Mecmûa, nr. 71/2). Bir risâleden ibaret olan bu eser Muhammed Âl Yâsîn tarafından neşredilmiştir (MMLADm., L [1979], s. 552 vd.).

7. er-Rubâʿiyyât fi’l-ḥadîs̱. Yazmaları Beyazıt Devlet (Feyzullah Efendi, nr. 261/3) ve Bağdat Evkaf (nr. 2886/3) kütüphanelerindedir.

8. el-Fevâʾidü’l-münteḳāt ʿani’ş-şüyûḫi’s̱-s̱iḳāt. Yazma nüshaları Ezher (I, 576, Mecmûa, nr. 305) ve Bağdat Evkaf (nr. 2286/4) kütüphanelerinde bulunmaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 205 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.